Maca Peruwiańska
Maca (Lepidium meyenii)
Maca (Lepidium meyenii) zwana też żeń-szenien Peruwiańskim jest rośliną okopową pochodzącą z górzystych terenów Ameryki południowej. Jej uprawa może być prowadzona nawet do wysokości 4300m npm. Uprawa Maca sięga co najmniej 2000 lat, a pierwsze potwierdzone użytkowanie macy datuje się na 1600 roku pne. Od wieków uprawiano ją na trawiastych górzystych łakach Boliwii i Peru. Uprawiana jest do wysokości aż 4300 m npm, co czyni ją najwyżej uprawianą rośliną jadalną. Należy do rodziny Brassicaceae, do której należą między innymi dobrze znane kapusta, rzodkiewki i chrzan. Miotana górskimi wiatrami nie wyrasta wysoko, rzadko osiąga 12-15 cm. Uprawiana jest z względu na jadalny kulisty korzeń. Korzeń ten w optymalnych warunkach dorasta do 2,5-7,5 cm średnicy. Maca zazwyczaj ma smak ostry-słodki cokolwiek to znaczy. Smak ten jest określany „jak smak rzodkiewki zanurzonej w maślance”. Smak to zawsze ocena subiektywna, a w przypadku macy bardzo zależna od warunków uprawy i rodzaju podłoża. Nieliczne pierzaste liście są również jadalne, smakiem przypominają rzeżuchę. Trawiaste łąki określane jako “suni” oraz “puna”, na których naturalnie występuje maca to trudne środowisko. Jest to obszar powyżej linii drzew, ale poniżej stałej pokrywy śnieżnej. Temperatury mogą wahać się od poniżej zera do 16 ° C o każdej porze roku. Średni zakres temperatur wynosi od 4 do 10 ° C. Mrozy występują często w sezonie wegetacyjnym, a pora deszczowa trwa około ośmiu miesięcy.
Nawet pobieżna analiza powyższych dany sprawia że na temat uprawy maca poza Andami krąży wiele mitów. Jedno co jest pewne to fakt, że uzyskanie dużych bulw korzeniowych nie jest łatwe. W naszym klimacie bulwy jakie możemy uzyskać bardziej przypominają rzodkiewki niż maca. Powodów takiej sytuacji jest wiele, jednym z nich to dość długi okres wegetacji ok 260-280 dni, od wysiewu do zbioru. Jak by nie wysiać wiosna, latem czy jesienią zawsze po drodze trafimy na zimę. W pierwszy roku siałem ją co 2 miesiące przez cały rok. Z kilkuletniej obserwacji uprawy maca wynika jedno, że nigdy nie można z góry zakładać efektu końcowego. Maca jest stosunkowo odporna na zimowe spadki temperatur, ale źle toleruje zamarzanie ziemi głębiej niż kilka cm.
Maca możemy wysiać wczesną wiosną licząc na zbiory październikowe, ale po drodze mamy letnie upały. Można siać jesienią licząc na zbiory przed upalnym latem, ale po drodze może się trafić zimowy spadek temperatury nawet do -30 st.. Przy znacznych spadkach temp. próba zimowej uprawy może się okazać porażką, chyba że ją zabezpieczymy słomianymi matami. Na podstawie kilku lat uprawy okazuje się że najlepszym terminem (Podkarpacie) siewu jest wczesna jesień, przy założeniu że trafi się zima jak obecna (2020). W warunkach naturalnych maca nie jest atakowana przez szkodniki, a wręcz je odpycha, dlatego rdzenni mieszkańcy Peru sadzą ją wraz z ziemniakami jak antidotum na szkodniki roślin okopowych. Średni plon macy z hektara wg Ministerstwa Rolnictwa Peru to ok 5-7 ton, czyli dość sporo jak na tak niekorzystne warunki uprawy. Jak dotąd nie dotarłem do analiz jaki ma wpływ miejsce uprawy na zawartość składników aktywnych. Można założyć że jest ich mniej, jednak ten „niedobór” ilościowy zrekompensuje nam dostęp do macy w postaci świeżej i jej niepowtarzalny ostro-słodki smak. Warto posadzić tę ciekawa rośliną w ogródku i spróbować jej cudownych właściwości w postaci świeżej takiej której nie można nabyć w sklepach.
Maca ma bardzo małe wymagania glebowe. Jest niezwykle tolerancyjna na trudne warunki środowiskowe, wiatr, susze, niskie temp. Stanowisko powinno być dobrze zdrenowane (dodatek żwiru), nie znosi zastoin wodnych W warunkach wysokich gór Peru rośnie na dość kwaśnym podłożu, ale toleruje także te o pH lekko kwaśne do neutralnego. Stanowisko słoneczne, przepuszczalne podłoże bez zastoin wodnych.
Nasiona macy
Nasiona maca są dość małe, do skiełkowania potrzebują dostępu światła. Wysiewamy je dość rzadko powierzchniowo, na dobrze spulchnione podłoże, optymalny rozstaw nasion-roślin to 10-15cm. w każdym kierunku. Rosnące w dużym zagęszczeniu nie wytworzą bulw korzeniowych. Następnie miejsce siewu delikatnie ugniatamy-uklepujemy deseczką obficie podlewamy. Pierwsze wschodu ukazują się po 2-3 tygodniach. Jeżeli wysiew jest zbyt gęsty należy go przerzedzić poprzez przesadzenie nadmiaru siewek w inne miejsce. Maca jest wolno rosnąca i niska, słabo konkuruje z chwastami. W warunkach naturalnych wysokie Andy wszystkie rośliny są takie i nie stanowi to problemu. Sadząc ją w ogrodzie gdzie musi konkurować z roślinami nizinnymi musimy ją wspomagać i okresowo odchwaszczać, uważając by nie uszkodzić tworzących się bul. Po za okresowym odchwaszczaniem i podlewaniem nie wymaga więcej zabiegów agrotechnicznych. Nie jest atakowana przez choroby i patogeny, ale wymaga ochrony przed ślimakami. Jest tak przez nie uwielbiana, że czasem możemy się nie doczekać skiełkowania nasion. Powodem są ślimaki które jak tylko pojawi się wystająca z ziemi siewka natychmiast zostaje objedzona. Maca kwitnie i wydaje nasiona w drugim roku po wysianiu (wysiew jesienny) dając duży samosiew. Jedna dorodna roślina w porywach tworzy nawet 1000-1500 nasion.
Siewki macy
Dziś wiemy, że maca to cenne źródło białka, węglowodanów, kwasów tłuszczowych, błonnika, niezbędnych aminokwasów, witamin i soli mineralnych, a także fitosteroli, olejków gorczycznych, garbników i saponin. Trudno zatem jednoznacznie stwierdzić, czy mąkę uzyskiwaną poprzez zmielenie wysuszonych korzeni powinno się zaliczać do wyjątkowych surowców odżywczych, czy roślin leczniczych do każdej klasyfikacji pasuje jak ulał. Jako ciekawostkę można wspomnieć, że NASA wpisała mąkę z korzenia rośliny na listę żywności przeznaczonej dla kosmonautów.
Wykopane bulwy maca głównie są wykorzystywane w postaci suszonej. Przechowywane w płóciennych workach zachowują swoje właściwosci nawet kilka lat. Suszone korzenie gotuje się w wodzie lub mleku w celu uwodnienia i często przygotowuje się z dodatkiem dodanego środka słodzącego. Na rynki Europejskie maca trafia głównie w postaci mąki, zmielonych wysuszonych bulw. Najlepsza jednak jest świeża maca. W takiej postaci zawiera około 80% wody, 12% węglowodanów, 2% białka, 1,7% błonnika i 0,4% tłuszczu. Posiadając maca w ogrodzie nie musimy ją przed zimą od razy wykopywać i suszyć. Z powodzeniem może zimować (leżakować) w gruncie. Jeżeli tylko ziemia nie zamarznie zbyt głęboko (powyżej 5-7cm) maca może być przechowywana w w ziemi w ogrodzie podobnie jak w lodówce, zapewniając nam dostęp do świeżej. Wykopana w postaci świeżej możemy przechowywać przez okres 2-3 miesięcy w temp 2-3 stopnie i wilgotności 90%.
Maca czerwona
“Skarb Inków”, “peruwiański żeń-szeń”, „naturalna Viagra” - tak mówi się o mące z korzenia andyjskiej rośliny o nadzwyczaj szerokim wachlarzu właściwości. Surowcem najbardziej pożądanym tej rośliny jest korzeń. W czasach prekolumbijskich maca była uznawana za surowiec cenniejszy niż złoto i zarezerwowana dla nielicznych wybrańców. Od setek lat stanowi jeden z podstawowych elementów diety w krajach Ameryki Środkowej i Południowej i wykorzystywana jest jako naturalny środek leczniczy, a w ciągu ostatnich dwóch dekad stała się przedmiotem szczegółowych badań, które potwierdzają jej niezwykłe właściwości.
Świeże korzenie zawierają ok. 80% wody, w wysuszonych jest jeszcze ponad 10%. W pozostałej masie znajduje się 10%-13% białek, 25%-78% węglowodanów, 8,5% błonnika, ponad 2% tłuszczów oraz prawie 5% popiołu. Zawierają także znaczną ilość niezbędnych aminokwasów, żelaza i wapnia jest w nich więcej niż w ziemniakach. Spośród kwasów tłuszczowych w największej ilości zawierają kwas linolenowy, palmitynowy i oleinowy. Są w nich także obecne sterole, ergosterol, brassikasterol, 7,22 – ergostadienol, witaminy (A, B1, B2, B6, C, E) i minerały takie jak Ca, Fe, Cu, Zn, Mn, K, Na i jodki. Oprócz tych wszystkich składników w bulwach znaleziono też glukozynolaty oraz olejki gorczyczne, garbniki, saponiany, taniny, steroidy.
Zasuszone bulwy macy
Maca, podobnie jak żeń-szeń, należy do roślin o właściwościach adaptogennych. Oznacza to, że roślina nie działa specyficznie, lecz usprawnia różne funkcje organizmu w zależności od jego potrzeb i uodparnia go poprzez szerokie oddziaływanie na fizjologię organizmu. Poza działaniem immunostymulującym, maca wykazuje też właściwości energetyzujące. Stosowanie zaleca się przede wszystkim w okresie rekonwalescencji, w leczeniu zespołu przewlekłego zmęczenia, w stanach osłabienia organizmu i wycieńczenia. W sieci możemy znaleźć opisy stosowania macy w postaci proszku-mąki bo w takiej postaci można ja kupić w sklepach z zdrową żywnością. Mając swoje świeże "korzonki macy" możemy z niej przygotowywać surówki dodawać do sałatek i zup jarzynowych, lub po prostu odkrojony plasterek żuć kilka razy dziennie podobnie jak żeń-szeń. Jesienne nadwyżki możemy ususzyć i w takiej postaci wykorzystywać, lub nawet zmielić w młynku do zboża. Biorąc Maca na pusty żołądek zwiększamy szybkość wchłaniania i ilość wchłoniętych składników odżywczych. W formie zmielonej doskonale się sprawdza jako dodatek do koktajli warzywno-roślinnych, przecierów i innej żywności. Sproszkowany korzeń można dodawać m.in. do zup, herbat ziołowych, jogurtu, płatków śniadaniowych, sałatek i past do pieczywa.
Zalecana dzienna dawka proszku to nie więcej niż 2 łyżeczki, przy czym suplementację należy rozpocząć od ½ łyżeczki i stopniowo zwiększać spożycie. U niektórych osób początkowo mogą pojawić się efekty uboczne w postaci złego samopoczucia; nie wynikają one jednak z toksyczności rośliny, lecz z zainicjowanego przez nią procesu odtruwania organizmu.
Wskazane jest stosowanie mąki nie dłużej niż 6 dni w tygodniu i odstawienie produktu na 7 dni po każdym miesiącu stosowania. Ze względu na właściwości pobudzające, zaleca się spożywanie mąki rano lub wczesnym popołudniem.
Dla kobiet:
Budowa mięśni
Zwiększenie energii
Zwiększenie wytrzymałości
Zwiększenie libido
Poprawa płodności
Wzrost włosów
Poprawa kolorytu skóry
Równoważenie wydzielania hormonów w okresie menopauzy
Zapobieganie osteoporozy
Wspieranie zdrowia tarczycy
Zwiększenie skupienia i jasności myślenia
Zmniejszenie depresji
Maca czarna
Dla mężczyzn szczególnie polecana jest maca czarna, która posiada inne proporcje związków aktywnych.
Budowanie mięśni
Zwiększenie energii
Zwiększenie wytrzymałości
Zwiększenie libido i zmniejszenie zaburzeń erekcji
Zmniejszenie gruczołu krokowego
Poprawa płodności, ruchliwość plemników
Wzrost włosów, likwidacja zakoli
Zdrowie prostaty
Mocne zęby i kości
Zwiększenie skupienia i jasności myślenia
Zmniejszenie depresji
aktualizacja 28 01 2020