Glistnik jaskólcze ziele

Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus)

Glistnik jaskółcze ziele jest jedynym przedstawicielem rodzaju Chelidonium, należącym do rodziny makowatych (Papaveraceae). Występuje dość powszechnie na terenie całej Europy i północnej Azji. W Polsce dość pospolity szczególnie na niżu oraz w niższych partiach gór. Glistnik jest typową rośliną synantropijną (ruderalną), porasta głównie nieużytki i ugory. Można go spotkać na rumowiskach, wysypiskach śmieci w zapuszczonych ogrodach i parkach. Lubi gleby wilgotne, bogate w wapń i azot. Ziele od wieków wykorzystywane w lecznictwie ludowym, dawniej nazywany „darem niebios” (coeli donum). Od tego określenia wywodzi się jego łacińska nazwa. Przydomek „jaskółcze ziele” glistnik otrzymał gdyż okres jego kwitnienia pokrywa się z obecnością jaskółek. Pierwsze kwiaty pojawiają się wraz z przylotem jaskółek, a ostatnie kwitną gdy jaskółki odlatują do ciepłych krajów.

Glistnik jest mrozoodporną byliną dorastającą do około 50 – 70 cm wysokosci, z krótkim, palowym, pomarańczowo czerwonym korzeniem. Część nadziemna tworzą obłe krótko owłosione zielone łodygi, w części wierzchołkowej rozwidlające się na boki, zwieńczone małymi kwiatami. Łodygi rzadko, naprzeciwlegle pokryte pierzastymi głęboko powcinanymi liśćmi. Blaszki liści z wierzchu zielone, a od spodu szaro sine lekko owłosione. Kwiaty jaskrawożółte, czteropłatkowe ok. 2 cm średnicy, zebrane po kilka (najczęściej 3 – 5), tworzą na wierzchołkach pędów niby baldachy. Glistnik kwitnie od maja do września. Owocem jest podłużna do 5cm torebka w formie strąka, zawierająca liczne małe nasiona. Nasiona początkowo jasno brązowe, wraz z dojrzewaniem zmieniają kolor na czarny.

Nasiona (świeże) w bardzo dużym powiększeniu

Świeże nasiona zaopatrzone są w biały, mięsisty wyrostek tzw. elajosom (ciałko mrówcze). Twór ten swoją nazwę zawdzięcza mrówką których jest przysmakiem. Mrówki przenosząc nasiona o swojej „spiżarni” przyczyniają się do ich rozsiewania. Zjawisko to nosi nazwę myrmekochorii. W miejscach uszkodzenia rośliny szczególnie łodyg wypływa pomarańczowy palący, lepki sok. Sok ten jest trujący, posiada także cenne właściwości lecznicze.

Owłosione łodygi

Dojrzewające strąki glistnika

Glistnik to nie tylko roślina ozdobna, ale przede wszystkim roślina lecznicza. Mimo że uznany jako roślina trująca, od wieków stosowana w medycynie ludowej zarówno zewnętrznie jak i wewnętrznie. Surowcem zielarskim jest cała roślina, ziele (Herba Chelidonii), korzeń (Radix Chelidonii), oraz kwiaty. Najczęściej wykorzystywane jest ziele (Chelidonii herba). Ziele powinno się zbierać od momentu pojawienia się pąków aż do lipca. Najwięcej związków aktywnych ma ziele zbierane w okresie maj -czerwiec, zbierane później żółknie i brunatnieje w trakcie suszenia. Surowiec zielarski pozyskiwany z glistnika zawierają szereg związków biologicznie czynnych, takich jak, alkaloidy (obecne w soku mlecznym – chelidonina, sangwinaryna, protropina czy berberyna), flawonoidy, garbniki, saponiny czy kwasy organiczne. Ziele glistnika posiada właściwości moczopędne, rozkurczowe, bakteriobójcze, żółciopędne, uspokajające, przeciwbólowe, przeciwgrzybicze czy antyalergiczne. W postaci odwaru lub wyciągu alkoholowego było stosowane np. w dolegliwościach nerek, kamicy żółciowej, kolce jelitowej i wątrobowej, przewlekłym suchym kaszlu czy chorobach reumatycznych. Obecnie doustne preparaty z glistnika nie są zalecane, stwierdzono bowiem, iż w znacznym stopniu działają hepatotoksycznie. Zewnętrznie preparaty z glistnika stosowane są w leczeniu zakażeń skóry ze względu na ich właściwości bakteriobójcze, grzybobójcze pierwotniakobójcze. Świeży sok pozyskany z ściętego pędu od wieków wykorzystywany jest do leczenia kurzajek i brodawek.

Glistnik jaskółcze ziele jest rośliną trującą i przy podejmowaniu jakichkolwiek prób jego użycia należy zachować ostrożność. Nie powinny go stosować osoby z jaskrą, chorobą wrzodową, chorobami wątroby, niedrożnością przewodów żółciowych, kobiety w ciąży czy karmiące piersią. Za toksyczne działanie rośliny odpowiadają alkaloidy, których w roślinie jest aż 18. Najbardziej trującą częścią rośliny jest korzeń. Preparaty z glistnika mogą być stosowane tylko po konsultacji z lekarzem. Przedawkowanie glistnika może powodować bóle żołądka, zawroty głowy a nawet odurzenie.

Glistnik jak już wspominałem na wstępie jest rośliną ruderalną, nie ma zbyt wygórowanych wymagań. Dobrze rośnie w typowej ziemi ogrodowej bogatej w kompost, odczyn pH obojętny do lekko zasadowego. Stanowisko słoneczne do lekko zacienionego. Ważne by stanowisko było stale wilgotne i wolne od stałych chwastów. Glistnik w warunkach naturalnych, gdy tylko ma sprzyjające warunki daje duży samosiew, tworząc duże skupiska. Kierując się tymi obserwacjami należy założyć że optymalnym terminem wysiewu nasion jest wczesna jesień, a dokładnie moment w którym dojrzałe nasiona zaczynają się osypywać. Wysiew wiosenny jest też możliwy, ale nasiona wymagają 2-3 tygodniowej zimnej stratyfikacji. Nasiona moczymy 24h, a potem mieszamy z wilgotnym piaskiem. Mieszaninę piasku i nasion umieszczamy w małym otwarty pojemniku. Następnie przez okres 2-3 tygodnie (albo dłuzej) pojemnik ten przetrzymujemy w lodówce. Okresowo kontrolujemy wilgotność piasku, a w razie potrzeby uzupełniamy wodę. Piasek powinien być wilgotny, a nie zalany wodą. Nadmiar wody doprowadzi do rozwoju patogenów i nasiona mogą zgnić. Po okresie stratyfikacji zawartość pojemnika czyli piasek z nasionami równo rozsypujemy na przygotowane podłoże. Nasion nie przykrywamy ziemią, a jedynie lekko uklepujemy np. małą deseczką. Wysiew najlepiej przeprowadzić od razu na miejsce stałe, zwracając uwagę by nasiona nie były wysiane zbyt gęsto. Małe siewki szybko rosną, w pierwszym okresie należy je odchwaszczać i w razie potrzeby podlewać.

Wiosenna siewka glistnika

Glistnik to także cenna roślina dla każdego ogrodnika i działkowca, wszystko za sprawa „toksycznych” właściwości, oraz sporej zawartości azotu w masie zielonej. Gnojówkę sporządzamy poprzez zalanie wodą do pełna pojemnika wypełnionego świeżym rozdrobnionym zielem w 30%. Zawartość mieszamy, przykrywamy i odstawiamy na 2-3 tygodnie. Po tym okresie płyn zmienia kolor na brązowy i przybiera charakterystyczny zapach. Gdy podczas mieszania nie wydobywają się już bąbelki gnojówka jest gotowa. Tak sporządzoną gnojówka, po rozcieńczeniu 1:10 możemy skutecznie walczyć z wieloma szkodnikami i pleśniami. Gnojówka z glistnika to także doskonałe i łatwo przyswajalne źródło azotu. Z względu na toksyczność preparatów z glistnika nie powinno się stosować na sałaty i rzodkiewki. W pozostałych przypadkach bezwzględnie należy zachować 14 dniowy okres karencji.

Aktualizacja 14 12 2022