Wielosił błękitny (Polemonium coeruleum)

Wielosił błękitny okazała bylina z rodziny wielosiłowatych (Polemoniaceae), której podziemnym organem jest mięsiste, gęsto ukorzenione kłącze. Nazwa rodzajowa rośliny "Polemonium" pochodzi od greckiego "polemos" - wojna, ponieważ pomiędzy dwoma władcami w starożytnej Grecji, Polemonem z Pontu, a Filetajrem z Kapadocji toczył się spór o to, kto pierwszy odkrył lecznicze właściwości tej rośliny. Nazwa gatunkowa "coeruleum" to po łacinie błękitny. Wczesną wiosną, gdy tylko stopnieje śnieg roślina rozpoczyna wegetację jako jedna z pierwszych, nie reagując na nocne przymrozki i nawroty zimy. Spomiędzy kępy zeszłorocznych, suchych liści odziomkowych, które przez całą zimę osłaniały zimujące nad powierzchnią ziemi pąki, ukazują się młode, zielone listki. Liście wielosiłu są nagie, nieparzysto-pierzaste, złożone z 7 do 13 par lancetowatych listków. Dolne liście są ogonkowe a górne siedzące.

Kwitnący wielosił błękitny

 
Pędy kwiatowe są ulistnione, obłe i puste w środku, pod kwiatostanem zazwyczaj rozgałęzione. Osiągają wysokość od 35 do 120 cm, a w uprawie nawet do 150 cm. Kwiaty pachnące miodem zebrane są w szczytowe wiechy. Kolor kwiatów najczęściej niebieski, ale istnieje forma białokwitnąca, która występuje dziko oraz jest hodowana. Występuje także forma ogrodowa (kultywar) wielkokwiatowa. Korona kwiatowa ma krótką rurkę i znacznie od niej dłuższe, okrągławe pięć płatków. Pręcików jest także pięć i mają duże, z daleka widoczne pomarańczowe pylniki. Słupek jeden z trójdzielnym znamieniem.

 
Wielosił kwitnie zwykle od czerwca do sierpnia, owoce nasiona dojrzewają pod koniec lipca do września. Owocem jest trójdzielna torebka, zawierająca wiele brunatnych, wydłużonych z ostrymi kantami nasion o długości ok. 2,5 mm. Nasiona można przechowywać (jako materiał siewny) do trzech lat po zbiorze. Wielosił błękitny rośnie na półkuli północnej w strefie umiarkowanej Eurazji oraz w Kanadzie i na Alasce. Można go spotkać w miejscach wilgotnych, na żyznej glebie, bogatej w wapń.

 
Został wprowadzony do uprawy w byłym Związku Radzieckim oraz w Bułgarii jako roślina lecznicza. Może mieć zastosowanie także jako roślina ozdobna oraz miododajna. Kwitnące pędy nadają się na kwiat cięty. Surowcem zielarskim są kłącza z korzeniami (w medycynie tradycyjnej Północno - Wschodniej Azji cała roślina). Wielosił został wprowadzony do farmakopei byłego Związku Radzieckiego w wyniku prac badawczych zmierzających do znalezienia w rodzimej florze zamiennika importowanej krzyżownicy wirginijskiej (Polygala senega) surowca do produkcji leku wykrztuśnego. Później okazało się, że roślina ma też silne działanie uspokajające, przewyższające wielokrotnie (8 do 10 razy) Kozłek lekarski Valeriana officinalis. Także przyspiesza proces krzepnięcia krwi, obniża ciśnienie tętnicze i normalizuje zawartość cholesterolu.

 
Główne związki czynne wielosiłu to trójterpenowe saponiny, których może być w kłączu i korzeniach do 30%, ale są też w liściach (do 3%). Surowiec zawiera ponadto olejki eteryczne, oleje tłuste, kwasy organiczne, żywice ok. 1%, lipidy, białka, skrobię oraz siedem związków fenolowych, wśród których znaleziono flawonoidy i kumaryny. Preparaty z wielosiłu (wywar, napar, nalewkę i wyciąg suchy) stosujemy w chorobach górnych dróg oddechowych, kokluszu, odoskrzelowym zapaleniu płuc, pomocniczo przy gruźlicy płuc. Także przy nerwicach, drgawkach i padaczce oraz chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Bardzo dobre wyniki daje stosowanie wielosiłu przy tzw. zmęczeniu wiosennym, objawiającym się zaburzeniami snu, apatią, astenią, obniżeniem odporności na choroby. Ponieważ saponiny mają działanie drażniące, leki z wielosiłu przyjmujemy po jedzeniu. Literatura przedmiotu podkreśla, że preparaty wielosiłu są bezpieczne nawet przy długotrwałym stosowaniu. Należy jednak pamiętać, że wielokrotne przekroczenie zalecanych terapeutycznych dawek może spowodować wymioty, biegunkę, bóle głowy oraz duszności.